آمر دیپارتمنت دانشکده حقوق دانشگاه بین المللی المصطفی (ص) افغانستان
10.22034/jf8.2025.100662
چکیده
در نظام ارث فقه اهل سنت، «عصبه» به گروهی از وراث اطلاق می‌شود که سهم معین (فریضه) از ماترک ندارند؛ اما در صورتی که پس از تقسیم ارث میان وارثان دارای سهم مشخص، مازادی باقی بماند، این باقیمانده بدون در نظر گرفتن طبقه یا درجه، به عصبه تعلق می‌گیرد. اگر عصبه تنها وارث باشد، تمام میراث را دریافت می‌کند؛ اما اگر سهم‌بندی کامل ماترک را پوشش دهد، عصبه از ارث محروم می‌گردد. برای نمونه، در صورتی که ورّاث متوفی پدر، مادر و یک دختر باشند، با احتساب سهم پدر و مادر هر کدام یک‌ششم و سهم دختر یک‌دوم، تنها یک‌ششم از ارث باقی می‌ماند که در فقه اهل سنت به عصبه می‌رسد. در مقابل، فقه امامیه قائل به تعصیب نیست و در موارد باقیمانده، سهم اضافه متناسب با سهم هر وارث بین همان وارثان توزیع می‌شود، نه اینکه به طبقه دیگر منتقل گردد. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و جمع‌آوری داده‌ها به صورت کتابخانه‌ای، به بررسی جایگاه نهاد عصبه در فقه اهل سنت و مقایسه آن با دیدگاه فقه امامیه پرداخته تا جوابی برای این سؤال اصلی فراهم کند: «نهاد عصبه در فقه و حقوق اسلامی چیست و چه جایگاهی در تقسیم مازاد ترکه میت دارد». یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که این مطالعه به درک بهتر تفاوت‌های مبنایی در تقسیم ارث میان دو مذهب کمک می‌کند و می‌تواند زمینه‌ساز تطبیق یا اصلاحات حقوقی در جوامع اسلامی باشد.
)