بررسی تبعیت و عدم تبعیت احکام شرع، از مصالح و مفاسد واقعی

موضوع تبعیت وعدم تبعیت احکام از مصالح و مفاسد،یکی از موضوعات مهم در اصولفقه است که پذیرش و عدم پذیرش آن نتایج و پیامدهای زیادی دارد. باتوجه به مبانی مباحث اصولفقه میتوان یاد آور شد که اگر احکام شرعی را تابع مصالح و مفاسد ندانیم، باید نسبت به بسیاری از مباحث آن تجدید نظرکنیم.
هدف این پژوهش، بررسی نظریات و دیدگاهها، طرح ادله و استدلالاتی در این زمینه است که از سوی قائلین به آناقوالمطرحگردیدهاند.نگارنده خواستهاست که از این طریق تا آنجاییکه ظرفیت و توان اقتضا مینماید، پاسخی برای این سوال دریابد که آیا احکام شرعی تابع مصالح و مفاسد واقعی میباشند و یاخیر؟ هدف پژوهش از همین پرسش آغاز شده ودرادامه،دیدگاه منسوب به اشاعره و دلایلآن و درمقابل دیدگاه مشهور عدلیه و ادلهی آن بیان شدهاست؛ اشاعره تبعیت را انکار نموده و برای افعال حسن و قیح ذاتی قائل نیستند.برعکس مشهور عدلیه احکام شرعی را تابع مصالح و مفاسد میدانند و به حسن و قبح عقلی قائل هستند. درمیان عدلیه جمعِ از علماء در برابر دیدگاه مشهور، عمومیت مصالح و مفاسد موجود در متعلق احکام را نپذیرفته و معتقدند که گاهی ملاک در نفس جعل و حکم است.
روشنگارش این پژوهش، به صورت تحلیلی در منابعِ مختلف میباشند؛ رجوع به منابع تحقیقی، اعم از کتابخانه ای، سایتهای تخصصی اینترنتی و رجوع به مقالات معتبر، مورد توجه قرار گرفته است.
یافتههای این پژوهش نشان میدهد که تمام احکام فقهی، بدون استثنا تابع مصالح و مفاسد واقعی و نفسالامریاند، چون از یک طرف دلایلی دیدگاه انکار تبعیت رد شده و از طرف دیگر در اینکه ترجیح بلامرجح محال است و استثنا پذیر هم نیست، فلاسفه به طور قاطع از این قاعده دفاع کرده و آن را امری مسلّم و قطعی میدانند. برعلاوه ظواهر آیات زیادی نیز بیانگر تبعیت احکام از مصالح ومفاسد واقعی است.